गलकोट , बागलुङ जिल्लाको ताराखोला गाउँपालिका–५ स्थित ठूलो हिले सामुदायिक घरवासको मुख्य परिकार हो जङ्गली रातो च्याउ । ताराखोलाको डुडेलेकको जङ्गलको ठुटामा पाइने रातो च्याउकै स्वाद लिन आन्तरिक पर्यटक घरवासमा पुग्ने गरेका छन् ।
रातो च्याउबाहेक जङ्गली सेतो च्याउ, फापर, भाँगोको चट्नी र कोदोको ढिँडो, लोकल कुखुरा र सिमीको दाल घारवासको मुख्य आकर्षण हो । पर्यटकीय क्षेत्र डुडेलेक पुग्नेहरु र स्थानीय परिकारका पारखीहरु ठूलो हिले पुग्ने गरेका छन् । एक वर्षदेखि सञ्चालनमा आएको ठूलो हिले सामुदायिक घरवास पर्यटकीय क्षेत्रमा भएकाले पर्यतकको रोजाइमा पर्न थालेको छ ।
तारोखोला गाउँपालिकाको अधिकांश जङ्गलमा रातो च्याउ पाइन्छ । जङ्गलमा जोखिमपूर्ण तरिकाले रातो च्याउ टिपेर ल्याउनपर्ने भएकाले यसको मूल्य निकै महङ्गो छ । प्रोटिन र भिटामिनका लागिसमेत राम्रो मानिने जङ्गली रातो च्याउ ताराखोला पुग्ने जो कोहीले रुचाउने परिकार हो । घरवासमा आउने अधिकांशले रुचाउने परिकारमध्ये रातो च्याउ प्रमुख भएको घरवासका सञ्चालक तेजेन्द्रबहादुर श्रीसले जानकारी दिए ।
घरवास नखुल्दैसमेत यहाँ सामान्य पर्यटकहरु घुम्न आउने गरेका थिए । ताराखोला गाउँपालिकाको सहयोगमा घरवास सञ्चालनमा ल्याएपछि यहाँ आउने पर्यटकहरु बढ्न थालेका छन् । उनले बन्दाबन्दीको समयमा समेत आन्तरिक पर्यटकहरु आइरहेका हुन् । “घरवासमा आउने जो कोहीले खानका लागि र कोशेलीका लागि रातो च्याउ खोज्ने गरेका छन्” श्रीसले भन्नुभयो, “पाहुँनाले आफ्ना परिवारका सदस्यहरु रहेको युरोप अमेरिकासमेत कोशेलीका लागि यही रातो च्याउ खरिद गर्दै आएका छन् ।”
जङ्गली च्याउको माग बढ्दै गएपछि ताराखोलाका स्थानीयवासीले जङ्गली च्याउ लिएर सुकाएर राख्ने गरेका छन् । अहिले सुकेको एक पाथी रातो च्याउको मूल्य ताराखोलामै दुई हजार ५०० देखि तीन हजारसम्म पर्दै आएको ताराखोलाका स्थानीयवासी वसन्ती घर्तीले बताइन्।
सुकेको रातो च्याउको माग धेरै भएपछि पु¥याउनै नसकिएको घर्तीको भनाइ रहेको छ । स्थानीयवासीले जङ्गलमा घाँस दाउरा गर्नका लागि जाने क्रममा काठको ठुटामा फलेको रातो च्याउ टिपेर ल्याउने गरेका छन् । हालसम्म रातो च्याउको व्यावसायिक बिक्रीवितरण नभएको स्थानीयवासी धनबहादुर बुढाले जानकारी दिइन । अहिले जङ्गलमा सानैमा च्याउ टिप्न थालेपछि उत्पादन घट्दै आएको र मूल्य बढ्दै गएको बुढाको भनाइ रहेको छ । उच्च हिमाली भेगमा ठूला रूखमा रातो च्याउ पाइन्छ ।
जङ्गलमा पाइने अधिकांश च्याउ विषालु भएकाले स्थानीयवासीले मात्रै खानामा प्रयोग हुने च्याउ पहिचान गर्न सक्दछन् । ताराखोलाको उच्च भागमा रहेका घरमा अहिले जङ्गली रातो र सेतो च्याउ थोरधेर सुकाएकै पाइन्छ । रातो च्याउ ताराखोलासहित गलकोटको रमुवा, ढोरपाटन तमानखोलालगायत जङ्गलमा पाइन्छ । रातो च्याउ सुकाएपछि लामो समयसम्म रहने भएकाले कोशेलीका रुपमा प्रयोग हुँदै आएको बागलुङ बजारमा लामो समयदेखि अर्गानिक उत्पादनको व्यापार गर्दै आएका हिरामणि उपाध्यायले जानकारी दिए। उनले च्याउको महत्व बुझ्नेले जापान, अमेरिकालगायत देशमा आफन्तलाई कोशेली पठाउने गरेको बताए ।
व्यावसायिक उत्पादन गर्न सके रातो च्याउको भविष्य रहेको उनको भनाइ छ । सिताके च्याउको व्यावसायिक उत्पादन थालिए जसरी नै रातो च्याउको पनि उत्पादन गर्न सकिने सम्भावना रहेको सामुदयिक वन उपभोक्ता महासङ्घका केन्द्रीय सदस्य प्रेम लामिछानेले बताए। “अब जङ्गललाई घाँस दाउरामा मात्रै सीमित गर्न भएन”, लामिछानेले भने, “जसरी नौ महिनामा फल्ने सिताके च्याउको वैज्ञानिक तरिकाले तीन महिनामै फल्ने बीउ उत्पादन भयो त्यसरी नै रातो च्याउको विकास गर्न सकिन्छ ।”
प्रकाशित मिति: आइतबार, कात्तिक २३, २०७७
