महोत्तरी । तिलासक्रायत पर्व मनाइएको १ साता हुनै लागे पनि महोत्तरीको भङ्गाहा नगरपालिका–४ रामनगर थरौटीकी निर्मला चौधरीलाई अझै ‘लाई’ (तिल, चिउरा, मुरी र जुनेलोको भुजा सक्खरको खुँदोमा मिसाएर बनाइने लड्डु - तराईको विशेष मिष्टान्न परिकार) बटार्ने चटारोले छाडेको छैन।
तिलासक्रायत (माघे सङ्क्रान्ति) पर्वको ‘सनेस’ (कोसेली) सबै ठाउँमा पठाइ नसकिएको हुँदा निर्मलाको ‘लाई’ बटार्ने चटारो अझै रहेको हो।
जिल्लाका थारु बस्तीमा यतिखेर निर्मला मात्र नभएर सबैजसो गृहिणी ‘लाई’ बटार्न व्यस्त छन्। पर्वको कोसेली नन्द/आमाजू, छोरी/भतिजी र दोसमहिम (मित/मितिनी) कहाँ पुर्याउनै पर्ने परम्पराले तराईमा तिलासक्रायत पर्वको ओहोरदोहोर र भेटघाटको क्रम माघभरि नै चल्ने गरेको छ।
माघेसङ्क्रान्तिको दिन मात्र नभएर मिथिलामा माघभरि नै ‘लाई’को मौसम रहने गरेको छ। घरघरमा माघ १ गते तिलासक्रायत पर्व मनाइएसँगै अहिले पर्वविशेषको विशिष्ट परिकार ‘लाई’ नातेदारका घरमा ‘सनेस’ पुर्याउने परम्परा थेग्न अहिले यी परिकार बनाउन थारुसहितका मैथिल गृहिणी व्यस्त भएका हुन्।
बाँसको विभिन्न रङले रङ्ग्याइएको डालामा चिउरा, मुरी र ‘लाई’ अनि माथि नयाँ वस्त्र (पुरुषका लागि धोती र गम्छा तथा महिलाका लागि सारी, साया र चोलोको कपडा), ‘सनेस’ मा पठाइने सामग्री यिनै हुन्। ‘सनेस’ का सामान घरका महिलाले ठिक पारेपछि पुर्याउन भने घरका पुरुष प्रतिनिधि जाने गर्छन्।
“परब (पर्व) कै दिन सानो छोराले सनेस छोरीकहाँ पुर्याएर आयो”, पर्व सकिएको एक साता पुग्नै लाग्दा पनि अझै तिल, चिउरा, जुनेलो र मुरीका ‘लाई’ बनाउन तन्मयसाथ लागि परेकी रामनगर बस्तीकै गृहिणी भुथरी चौधरी थारुले भनिन्, “अब ननद (नन्द) र दोस्त (मित) को घरमा जान बाँकी छ, त्यसैले ‘लाई’ बटारी रहेकी छु।”
तिलासक्रायत पर्व सकिएपछि नाताकुटुम्ब र आफन्तकहाँ ‘सनेस’ लानै पर्ने आम प्रचलनले यहाँका थारुसहितका मूल तराईवासी सबैजसो जाति समुदायका घरमूली महिलालाई ‘लाई’ बटार्न (डल्याउन, लड्डू बनाउन) भ्याइनभ्याई परेको हो।
मिथिलामा माघभरि घरको खाजामा पनि मुरी, चिउरासँगै ‘लाई’ खाइने गरेकाले यो महिनाभरि घरघरमा यो परिकार बन्ने गरेको हो। पर्वमा घरका परिवारजन, छिमेकी र आफन्तलाई समेत ख्वाइने र यी परिकार हिउँदभरि नै खाजा खाइने परम्पराले पनि अहिले घरघरमा ‘लाई’ बनाउने मुख्य काम बनेको बर्दिवास नगरपालिका–१२ बिजलपुराकी गीतादेवी महतो बताउछिन्।
खासगरी जाडो याममा सक्खर, घिउ र खुवाका परिकार खाँदा स्वास्थ्य ठिक रहने भएकाले छिप्पिँदो जाडोबीच माघे सङ्क्रान्तिदेखि फागुन १५ सम्म तिल, चिउरा, जुनेलो र मुरी मिसाएर बनाइने ‘लाई’ खाने, ख्वाउने प्रचलन मैथिल संस्कृतिको अङ्ग नै बनेको छ।
पर्वविशेषले ‘सनेस’ को नाउँमा आफन्तसँग भेटघाट गराउने भावपक्ष समेटेको मैथिल संस्कृति र परम्पराका ज्ञाता बर्दिवास–२ का पण्डित महेशकुमार झाको भनाइ छ।
अहिले यस क्षेत्रमा सबैजसो घरमा ‘लाई’ बन्दैछन्, बटारिँदै छन्। ‘सनेस’ पठाउने स्थापित परम्परा र आफ्नै घरको खानपिनमा रोजाइको परिकार बनेपछि मिथिलामा हिउँदभरि ‘लाई’को मौसम हुने गरेको बर्दिवास–९ पशुपतिनगरका सामाजिक कार्यकर्ता अमृतकुमार महतो बताउछन्।
माघभरि घरमा आउने अभ्यागत (पाहुना) लाई पनि खाजामा यसै परिकारले स्वागत गरिने गरिएको आम मैथिल बताउँछन्।
मिथिलामा खासगरी वर्षभरि मनाइने पर्वमध्ये कात्तिक शुक्लपक्षमा मनाइने छठ पर्व र माघ एक गते मनाइने तिलासक्रायत पर्वको ‘सनेस’ आफन्तजनका घरमा पुर्याउने स्थापित परम्परा छ। रासस
प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ ६, २०७६
