सिरहा । धनगढीमाई नगरपालिका–११ स्थित बालुवाटोल मुसहर बस्तीकी ६५ वर्षीया मलभोगियादेवी सदायलाई डेढ महिनाअघि ज्वरो आयो। उनले स्थानीय स्वास्थ्य चौकीमा सामान्य उपचार गराइन्। निको भएन। अन्यत्र उपचार गराउन पैसा छैन। उनी अझै घरमै थलिएकी छन्।
उनको स्वास्थ्य अवस्था नाजुक बन्दै छ। छोराबुहारी मजदुरी गर्छन्। त्यसरी कमाएको पैसा खाद्यान्नमै सकिन्छ। उनीहरूसँग मजदुरीबाहेक अरू सीप छैन। घर पनि ऐलानी जग्गामा छ। ऋण कसैले पत्याउँदैन।
वैशाखमा सोही टोलका सुजित सदायका ४ वर्षीय छोरा करण खाना पकाउन तताउँदै गरेको भाँडोमाथि लडे। जिउभरि पोल्यो। उनलाई उपचार गराउन कतै लगिएन। घाउ दुख्दै गएपछि उनी विद्यालय जान छाडे। तीन दिनपछि दलित जनकल्याण युवा क्लबका प्रेमकुमार राम करणकै घरमा गएर स्वास्थ्य अवस्था बुझे। त्यसपछि समाजसेवी बैजनाथ कार्की र प्रेमकुमार मिलेर उनलाई लहानस्थित राउ स्मारक अस्पताल पुर्याए। उनीहरूकै पहलमा क्लब र नगरपालिकाले उपचार खर्च १० हजार रुपैयाँ सहयोग गरे। करणलार्ई १४ दिन उपचार गराएर घर फर्काइएको छ।
‘गरिबीले थिचिएका छौं। मजदुरीबाट थोरै कमाइ हुन्छ। बचत छैन,’ ५७ वर्षीया गौरी सदायले भनिन्, ‘कसरी उपचार गराउनु ? ’ उनले उपचार नपाउँदा धेरै बिरामीले ज्यान गुमाएको बताइन्। टोलमा २२ मुसहर परिवारको बसोबास छ। सबैको घर ऐलानीमा छ। घर साना छन्। भान्सा र सुत्ने ठाउँ एकै ठाउँमा छ। पाहुना आए बाहिरै सुताउँछन्।
गाउँका सबै निरक्षर छन्। २९ बालबालिका कक्षा १, २ र ३ मा जनता आधारभूत विद्यालय नैनपुर सोनापुरमा पढ्छन्। खानेपानीका लागि २२ परिवार एउटा इनारमा निर्भर छ। ‘दिनभर मजदुरी गरेपछि चार सय रुपैयाँसम्म ज्याला पाउँछु। दुई जनाको कमाइले ५÷६ जनाको परिवार चलाउनुपर्छ,’ गौरीले भनिन्, ‘ज्याला मजदुरी गर्ने काम सधैं पाइँदैन। हातमा रुपैयाँ नहुँदा बिरामी परे उपचार गराउन मुस्किल पर्छ।’ गाउँमा ऋण, सापटी खोज्न जाँदा गरिब देखेर कसैले नपत्याउने उनले बताइन्।
आयआर्जनका लागि १२ परिवारले बाख्रा र १० परिवारले बंगुर पालेका छन्। तर चराउने ठाउँ नहुँदा समस्या छ। गाउँबाट एकजना शीतल सदाय वैदेशिक रोजगारमा गएका छन्। सरोज, अरोज र अनिलले पासपोर्ट बनाएको वर्ष दिन बिते पनि उनीहरूसँग विदेश जान चाहिने पैसा छैन। सिबो सदायले भनिन्, ‘गाउँका मान्छेले ऋण पत्याउँदैनन्।’ गाउँमा सामान्य विवाद हुँदा पनि अन्य समुदायले ऐलानी जग्गाबाट भगाइदिने धम्की दिँदै आएको उनले सुनाइन्।
‘हरुवाचरुवा प्रथा हट्यो तर, हामीले सधैं व्यवहार भोग्नुपरेको छ,’ सियाराम सदायले भने, ‘बिरामी हुँदा पनि ठूलाबडा मान्छे काम गर्न दबाब दिन घरमै आउँछन्।’
६५ वर्षीया विन्दा सदायले वर्षौंदेखि दुःख र हेपाइ सहँदै आएको बताइन्। ‘गरिबको दुःखमै जन्म र मृत्यु हुने गरेको छ,’ उनले भनिन्, ‘हाम्रो दिन कहिले फेरिएला ? अन्य समुदाय र व्यक्तिले त हामीलाई हेपेकै छन्।’ अन्नपूर्णमा समाचार छ ।
प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ २०, २०७६
